Γιατί η κυβέρνηση τρέμει την Ευρώπη για το Predator

 

Από όσα έχουν έρθει στην επιφάνεια τις τελευταίες ημέρες σχετικά με τις παρακολουθήσεις του Θ. Κουκάκη και του Ν. Ανδρουλάκη ένα πράγμα είναι σαφές: η κυβέρνηση κάνει ό,τι μπορεί για να δείξει ότι δεν έχει καμία σχέση με το παράνομο λογισμικό υποκλοπών Predator. Η προσπάθεια είναι, φυσικά, αξιοθρήνητη, καθώς είναι σαφές και από τις δύο περιπτώσεις ότι το Predator χρησιμοποιήθηκε συνδυαστικά με τις «θεσμικές» υποκλοπές της ΕΥΠ. Επιπλέον, οι έρευνες των Reporters United και της Εφημερίδας των Συντακτών δείχνουν ότι ο παραιτηθείς Γρ. Δημητριάδης έχει στενές σχέσεις με τους παρόχους του παράνομου λογισμικού. Συνεπώς, τα πράγματα είναι μάλλον προφανή.

Γιατί, όμως, η κυβέρνηση ξορκίζει με τόση ένταση τις σχέσεις της με το Predator; Η απάντηση είναι, γιατί τρέμει τις αντιδράσεις της Ευρώπης, όπου, όπως σημείωσε και ο Στ. Κούλογλου (i), τα παράνομα λογισμικά παρακολούθησης είναι κόκκινο πανί. Και φυσικά, οι επίσημες και ανεπίσημες διαβεβαιώσεις ότι η κυβέρνηση δεν έχει ούτε χρησιμοποιεί τέτοια πράγματα δεν πείθουν κανέναν, όσο εμφατικά και αν αναπαράγονται από τη λίστα Πέτσα. Η εμπλοκή της κυβέρνησης με το Predator μπορεί να προκαλέσει μια σοβαρή κρίση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και αυτό μπορεί να αποδειχτεί καταστροφικό για την κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Το Pegasus Project

Το σκάνδαλο Pegasus έγινε ευρέως γνωστό τον Ιούλιο του 2021, όταν το Pegasus Project -μια συνεργασία περισσότερων από 80 δημοσιογράφων από 17 οργανισμούς μέσων ενημέρωσης σε 10 χώρες και με την τεχνική υποστήριξη της Διεθνούς Αμνηστίας και της MKO False Stories- δημοσίευσε λίστες με 50.000 αριθμούς τηλεφώνων που είχαν στοχοποιηθεί από το ισραηλινό λογισμικό κατασκοπείας. Από εκείνη τη στιγμή έγινε γνωστό ότι το λογισμικό παρακολούθησης Pegasus είχε χρησιμοποιηθεί ευρέως από κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο για τη στοχοποίηση ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στελεχών της αντιπολίτευσης, δικηγόρων, ξένων ηγετών κ.λπ. Αναφέρθηκαν χώρες, όπως το Αζερμπαϊτζάν, το Μπαχρέιν, το Καζακστάν, το Μεξικό, το Μαρόκο, η Ρουάντα, η Σαουδική Αραβία, η Ουγγαρία, η Ινδία και τα Εμιράτα, ενώ αρκετές κυβερνήσεις της Ε.Ε. παραδέχθηκαν ότι είχαν προμηθευτεί το συγκεκριμένο λογισμικό από την ισραηλινή NSO Group. Οι κατηγορίες ότι το Pegasus είχε χρησιμοποιηθεί από το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας για να στοχεύσει αντιπάλους συνδέθηκαν επίσης και με τη δολοφονία του Σαουδάραβα ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα Τζαμάλ Κασόγκι.

Η αντίδραση των ευρωπαϊκών θεσμών

Λόγω της δυνατότητάς τους να ελέγχουν πλήρως το κινητό τηλέφωνο που στοχοποιούν, τα λογισμικά παρακολούθησης αποτελούν μια αλλαγή παιχνιδιού στην ψηψιακή παρακολούθηση, καθώς παρέχουν ένα υψηλότατο επίπεδο παρέμβασης, απέναντι στο οποίο οι υπάρχουσες τεχνικές και νομικές διασφαλίσεις είναι εντελώς αναποτελεσματικές. Γι’ αυτό οι αντιδράσεις από την κορυφή της ευρωπαϊκής ιεραρχίας ήταν εντονότατες. «Αν ισχύουν αυτά που διαβάζουμε και εφόσον επιβεβαιωθούν, είναι εντελώς απαράδεκτα» δήλωσε στις 19 Ιουλίου 2021 η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν. «Είναι αντίθετα σε οποιοδήποτε είδος κανόνων που έχουμε στην Ευρωπαϊκή  Ένωση... Η ελευθερία των ΜΜΕ, η ελευθεροτυπία είναι μια από τις βασικές αξίες της Ε.Ε. Είναι εντελώς απαράδεκτο αν κάτι τέτοιο συμβαίνει…»

Την επόμενη ημέρα ο επίτροπος Δικαιοσύνης Ντ. Ρέιντερς δήλωσε ότι η Επιτροπή ξεκινούσε τη συλλογή πληροφοριών για να διαπιστώσει τις πιθανές χρήσεις μιας τέτοιου είδους εφαρμογής σε ένα από αυτά τα κράτη-μέλη. «Η Επιτροπή καταδικάζει απολύτως κάθε παράνομη πρόσβαση σε συστήματα ή κάθε είδους παράνομη παγίδευση ή υποκλοπή επικοινωνίας των χρηστών» είπε ο Ρέιντερς στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου. «Είναι έγκλημα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή  Ένωση. Οποιαδήποτε ένδειξη ότι αυτή η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής συνέβη πράγματι πρέπει να διερευνηθεί διεξοδικά και όλοι οι υπεύθυνοι για πιθανή παραβίαση πρέπει να προσαχθούν στη δικαιοσύνη. Αυτό είναι, φυσικά, ευθύνη κάθε κράτους-μέλους της Ε.Ε., και αναμένω στην περίπτωση του Pegasus οι αρμόδιες Αρχές να εξετάσουν διεξοδικά τους ισχυρισμούς και να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη».

Από την πλευρά του, ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (EDPS) σε έκθεσή του, που δημοσιεύτηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2022 (ii), έγραψε ότι «οι αποκαλύψεις που έγιναν σχετικά με το λογισμικό κατασκοπείας Pegasus εγείρουν πολύ σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τον πιθανό αντίκτυπο των σύγχρονων εργαλείων spyware στα θεμελιώδη δικαιώματα, και ιδιαίτερα στα δικαιώματα στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία των δεδομένων». Μίλησε για πρωτοφανείς κινδύνους που ενέχει αυτό το είδος τεχνολογίας επιτήρησης, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε ένα επίπεδο παρείσφρησης χωρίς προηγούμενο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Και υπογράμμισε ότι τέτοιοι κίνδυνοι δεν αφορούν μόνο το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, αλλά και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, καθώς τα στοιχεία έχουν δείξει ότι το Pegasus έχει χρησιμοποιηθεί για κατασκοπεία πολιτικών, δημοσιογράφων, δικηγόρων, ηγετών της αντιπολίτευσης, ακτιβιστών και υπερασπιστλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλά κράτη-μέλη.

Ο ΕΕΠΔ υπογραμμίζει ότι ενώ η εθνική ασφάλεια παραμένει αποκλειστική ευθύνη κάθε κράτους-μέλους, τα κράτη-μέλη πρέπει να σέβονται την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο θέτει όρια στις δραστηριότητες επιτήρησης για την εθνική ασφάλεια. Εξετάζοντας δε αν τα λογισμικά παρακολούθησης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν νόμιμα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η τακτική ανάπτυξης του Pegasus ή παρόμοιας εξαιρετικά παρεμβατικής τεχνολογίας spyware δεν θα ήταν συμβατή με την έννομη τάξη της Ε.Ε.» καθώς, μεταξύ άλλων, θα παραβίαζε το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.

Το Ευρωκοινοβούλιο έχει πάρει μια ευρύτατη σειρά πρωτοβουλιών κατά των λογισμικών παρακολούθησης, μέσα από μια σειρά συζητήσεων, ψηφισμάτων και εκδηλώσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε μόνο τη συζήτηση που έγινε στην Ολομέλειά του στις 15 Φεβρουαρίου 2022 με θέμα «Η παρακολούθηση πολιτικών, εισαγγελέων, δικηγόρων και δημοσιογράφων, και άλλων προσώπων και οντοτήτων στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που χρησιμοποιούν λογισμικό κυβερνοπαρακολούθησης».

Η Ελλάδα

Τον περασμένο Μάιο το Τμήμα Πολιτικής για τα Πολιτικά Δικαιώματα και τις Συνταγματικές Υποθέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δημοσίευσε μία ανάλυση (iii) για τα λογισμικά παρακολούθησης κινητών τηλεφώνων. Η ανάλυση αυτή εξετάζει τις επιβεβαιωμένες ή ύποπτες περιπτώσεις χρήσης λογισμικών παρακολούθησης στην Ευρωπαϊκή  Ένωση και στα κράτη-μέλη, και αναφέρεται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες όπου έχουν χρησιμοποιηθεί λογισμικά παρακολούθησης, όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Γαλλία, η Ισπανία (λογισμικά Pegasus και Candiru), η Φινλανδία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, το Βέλγιο (όπου συμπεριλαμβάνεται και η έδρα της Ε.Ε.) και η Ελλάδα (λογισμικό Predator).

Για την Ελλάδα αναφέρει ότι, σύμφωνα με μια τεχνική έκθεση του CitizensLab, ένα λογισμικό παρακολούθησης, παρόμοιο με το Pegasus, που ονομάζεται Predator, αναπτύχθηκε αρχικά από την εταιρεία της Βόρειας Μακεδονίας Cytrox και είναι πιθανό να χρησιμοποιήθηκε από τις ελληνικές Αρχές, όπως και από την Αρμενία, την Αίγυπτο, την Ινδονησία, τη Μαδαγασκάρη, το Ομάν, τη Σαουδική Αραβία και τη Σερβία. Η Cytrox φέρεται ότι έχει ως κύρια εταιρεία την Intellexa, η οποία έχει κεντρικά γραφεία στην Ελλάδα και τουλάχιστον έξι βάσεις και εργαστήρια έρευνας και ανάπτυξης σε όλη την Ευρώπη. Η έκθεση αναφέρεται στην παρακολούθηση του δημοσιογράφου Σταύρου Μαλιχούδη, που ασχολούνταν με μεταναστευτικά ζητήματα, καθώς και του Θανάση Κουκάκη, συνεργάτη του CNN και των Financial Times, ο οποίος ενημερώθηκε από το CitizensLab ότι είχε στοχοποιηθεί με το Predator για 10 εβδομάδες, μεταξύ 12 Ιουλίου και 24 Σεπτεμβρίου 2021. Αναφέρεται, επίσης, στην άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης ότι βρίσκεται πίσω από αυτές τις επιχειρήσεις παρακολούθησης, καθώς και στα ερωτήματα δημοσιογραφικών οργανισμών σχετικά με την παρακολούθηση του Κουκάκη από την ΕΥΠ, που, όπως σημειώνεται, εποπτεύεται από το Γραφείο του Πρωθυπουργού.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν γιατί η κυβέρνηση Μητσοτάκη θέλει να πετάξει από πάνω της κάθε υπόνοια για χρήση του παράνομου λογισμικού Predator. Η αλήθεια είναι ότι έχει προειδοποιηθεί από την Ευρώπη περισσότερες από μία φορές και μάλιστα δημόσια. Και οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ σοβαρές, τόσο σε ηθικό όσο και σε επίπεδο οικονομικών κυρώσεων.  Ίσως γι’ αυτό επέλεξε τελικά να πετάξει τον Δημητριάδη.